Safra, kolesterol, bilirubin, safra tuzları ve lesitinden oluşan karaciğerde üretilen bir salgıdır. Sindirimin önemli bir parçası olan safra yemek sonrasında safra kanalları sayesinde oniki parmak bağırsağına akar ve sindirim işlemine yardımcı olur. Safra sıvısının temel görevi, bağırsaktaki yağların ve bazı vitaminlerin emilimini sağlamaktır. Üretilen safranın büyük kısmı daha sonra kullanılmak üzere safra kesesinde depolanır.
İçindekiler
Safra Kesesi Nedir?
Safra kesesi, vücudun sağ tarafında, karaciğerin altında yerleşmiş “armut” şeklinde, küçük, koyu yeşil renkli bir organdır. Safra kesesinin görevi, yediğiniz yiyeceklerdeki yağları sindirmeye yardımcı olan bir sıvı olan safrayı depolamak, konsantre etmek ve yemek sonrası oniki parmak barsağına (duodenum) boşaltmaktır. Safra kesesi, bir kanal yoluyla sindirim sisteminin diğer bölümlerine bağlanır. Bu kanallar safranın taşınmasına yardımcı olur.
Değişik nedenlere bağlı olarak safrayı oluşturan ve akışkanlığını sağlayan bileşenlerin miktarının değişmesine bağlı olarak genellikle safra kesesi içinde önce safra çamuru daha sonra safra taşları şeklinde birikimler meydana gelebilmektedir.
Safra Taşları Neden Gelişir?
Safra kesesinde taş oluşma riskini arttıran durumlar:
- Yaş (40 yaş sonrasında safra taşı oluşma riski artmaktadır)
- Kadın cinsiyet (özellikle sarışın ve açık tenli kadınlar)
- Hamilelik
- Obezite (>30kg/m2)
- Hızlı kilo verilmesi
- Aile öyküsü (Birinci derece akrabalar)
- Hareketsiz yaşam tarzı
- Beslenme faktörleri (Yağ ve kolesterol oranı yüksek diyet)
- Mide ameliyatı sonrası
- Kan hastalıkları (Herediter sferositoz, Orak hücreli anemi, Talasemi gibi)
- Siroz
- Crohn hastalığı
- Bazı ilaçlar (Kolesterol ilaçları, östrojen, doğum kontrol ilaçları)
Safra Taşlarının Belirtileri Nelerdir?
Safra taşı belirtileri safra taşının boyutuna göre değişiklik gösterebilir. Çoğu safra taşı herhangi bir belirtiye neden olmaz. Bu safra taşları sessiz taşlar olarak bilinir ve tedavi gerektirmez.
Safra taşlarının neden olduğu ana semptom ağrıdır. Genellikle ağır, yağlı yemeklerin yendiği bir öğün sonrası karın sağ üst tarafında başlayan, epigastrik bölgeye (karın üst orta bölgesi), sağ omuz ve sırta yansıyan, yaklaşık 15 dakikadan birkaç saate kadar sürebilen kolik tarzda bir ağrıdır. Şiddetli olabilen ataklar genellikle 1-3 saat sonra azalır. Hazımsızlık, şişkinlik, midede ekşime ve yanma, bulantı ve kusma da görülebilir. Bu tablonun nedeni taşın safra kesesinin ana safra kanalına bağlandığı kanalcığı (sistk kanal) tıkamasıdır. Taşın safra kesesi içine veya ana kanala geçmesi soncu tıkanıklık ortadan kalkınca tablo birkaç saat içinde düzelir. Ancak düzelmiyor ve giderek kötüleşiyorsa safra kesesinin gerçekten iltihaplandığı akut kolesistit denen daha ciddi bir klinik tablo gelişmiş olabilir. Bu durumda antibiyotik başlanması, hastaneye yatış ve hatta acil ameliyat gerekebilir.
Bu tablo bir kez başladıktan sonra değişen periyotlarda tekrarlayan ataklar olabilir. Bu ataklar esnasında safra kesesi içerisindeki küçük taşlar ana safra kanalına geçerek tıkanmaya neden olabilir. Bu durumda hastanın şikayetleri çok daha artar ve tıkanma sarılığı gelişir. Karın ağrısı, bulantı, kusma çok daha belirgindir. Safra yollarına yayılan iltihaplanma da söz konusu olursa sarılı ve karın ağrısına ateşin de eklendiği kolanjit adı verilen daha ciddi bir durum ortaya çıkabilir. Bu durumda hastaneye yatış ve hemen tedavi gerekmektedir.
Kanala düşen taşların neden olabileceği bir başka sorun da yine ciddi bir hastalık olan pankreatit’tir.
Safra Taşları Nasıl Teşhis Edilir?
Safra taşlarını saptamak için en sık kullanılan tanı yöntemi ultrasondur. Safra taşı teşhisi için doğruluğu çok yüksek olduğu gibi diğer safra kesesi hastalıklarının teşhisi için de ana yöntemdir. Ancak ultrason ana safra kanalındaki sorunlar konusunda çok yardımcı değildir. Ana kanalı görüntülemek için ERCP veya MRCP ya da EUS yapılır.
Endoskopik retrograd kolanjiyopankreatografi (ERCP): Bu, koledok taşları için hem tanı hem de olası bir tedavi yöntemidir. Test olarak kullanıldığında, bir endoskop (ışıklı ve kamera takılı esnek bir tüp) yardımıyla hastanın mide ve oniki parmak bağırsağına girilir, ana safra kanalının barsağa açıldığı yer (papilla Vateri) bulunarak kataterize edilir ve görüntülemek için boya enjekte edilir. Safra kanalında safra taşları varsa endoskopla çıkarılabilir.
Manyetik rezonans kolanjiyopankreatografi (MRCP): Safra kanallarını görüntülerini üretmek manyetik rezonans görüntüleme (MRI) kullanılır. Daha kolay ve hastaya daha az rahatsızlık veren bir tetkik olması nedeniyle öncelikle tercih edilir. Ancak ERCP’den farklı olarak, MRCP sadece koledok taşlarının tanısını koyabilir ama tedavi edici değildir.
Endoskopik ultrason (EUS): Endoskopiyi ultrasonla birleştiren tanı yöntemidir (skopun ucunda bir prob vardır). Mide ve barsak içine ilerletilen ultrason probu ile içerden yapılan ultrasondur. MRCP’ye benzer şekilde, bu prosedür sırasında safra taşları tanımlanır ancak çıkarılamaz. Ana safra kanalında taş saptandığında, bunları çıkarmak için genellikle ERCP gerekecektir.
Safra Taşlarının Komplikasyonları Nelerdir?
- Akut kolesisitit
- Akut pankreatit
- Koledokolitiasis (ana safra kanalı taşı)
- Tıkanma sarılığı
- Akut kolanjit
- İnternal biliyer fistül (safra kanalının barsağa açılması)
Safra Taşları Nasıl Tedavi Edilir?
Herhangi bir belirtiye neden olmayan (sessiz) taşlarda tedaviye gerek yoktur. Bunun istisnası Şeker hastalığı olanlardır. Diyabetik hastalarda oluşabilecek bir kese iltihaplanması hızla ilerleyebileceğinden safra taşları saptandığında ameliyat edilmelidir.
Ağrı gibi bir belirti veya komplikasyona neden olan taşların ameliyat ile tedavi edilmesi gerekir. Safra taşlarının en yaygın tedavisi safra kesesinin cerrahi olarak çıkarılmasıdır. Safra kesesinin çıkarılmasına kolesistektomi denir. Vakaların çoğunda (%90), bu ameliyat laparoskopik (kapalı) olarak yapılır.
Safra Kesesinin Alınması Sorun Yaratır mı?
Yiyecekleri düzgün bir şekilde sindirmek için safra kesesine ihtiyacınız yoktur. Safra keseniz çıkarılırsa, safra doğrudan karaciğerinizden ana safra kanalı yoluyla ince bağırsağa akacaktır. Safra kesesi olmadığı için özel bir diyet uygulanması gerekmez.
Safra Taşlarının Ameliyatsız Tedavisi Var mı?
Safra taşları eritmek için kullanılabilecek ilaçlar var. Ancak minimal invaziv yöntemler geliştikçe bu ilaçlar eskisi kadar sık kullanılmamaktadır. İlaçlarla taşların erimesi ve safra taşlarından kurtulmak aylar hatta muhtemelen yıllar alabilir. Ayrıca ilaçlar kesildikten sonra tekrar taş oluşma olasılığı fazladır. Başka bir durum nedeniyle ameliyat olamayan kişilerde safra taşlarını tedavi etmek için bu ilaçları kullanmak bir seçenek olarak düşünülebilir.
Kaynakça:
Sanders, G., & Kingsnorth, A. N. (2007). Gallstones. Bmj, 335(7614), 295-299.
